NIEZGODA: Mistrz “małego realizmu”
Wydawnictwo Iskry opublikowało zbiór czterdziestu najlepszych (jak głosi podtytuł) opowiadań Marka Nowakowskiego “Książę Nocy”, który obejmuje cały dorobek pisarza. Każde z opowiadań stanowi budulec dla Warszawy, najbliższego sercu tego artysty miasta, którego już próżno szukać. Marek Nowakowski niczym “polski Steinbeck” opisywał ludzi z tzw. nizin społecznych, malując słowem zakazane rewiry, knajpy czy meliny, stanowiące centrum ich osobistego świata. Pokazywał wykolejonych w pędzie życia paserów, lumpów, prostytutki czy alkoholików. Z pewnością większość z nas w imię “jedynie słusznej moralności” odwróciłaby od nich oczy, a Nowakowski – przeciwnie, poświęcił im sporo uwagi, wnikliwie i plastycznie opisując ich losy.
Na szczególną uwagę zasługuje tytułowe opowiadanie “Książę Nocy”. Jego bohaterem jest szef półświatka, wbrew oczekiwaniom “świecący przykładem” wchodzącemu w dorosłość jedynakowi, wywodzącemu się z inteligenckiej rodziny. Odwiedzając z Księciem knajpy i meliny, młody wrażliwiec przeżywa swoje powtórne narodziny i uczy się na nowo życia, w którym prym mają wieść wielkie i nieudane skoki, a także humory jego wybranki, ponętnej dziwki.
Książę Nocy pojawia się także w innych opowiadaniach pisarza. Pozwala to wysnuć wniosek, że autor uczynił go przewodnikiem w podróży po świecie, któremu nadał odpowiednią oprawę. Jej dopełnienie stanowi barwa “charakternego” słowa kontrastująca z odcieniami życiowej szarości, okraszonej czasami PRL-u, np. uwidocznionymi w opowiadaniach: “Babilon upada”, “Kanarek”, “Paw”, “Weryfikacja”. Ich bohaterowie – Marek Nowakowski za punkt honoru uznaje przywrócenie im godności – sprzeciwiali się ideologicznemu zniewoleniu, zmierzając konsekwentnie ku anarchicznej wolności, brutalnie odebranej zarażonym chorobą systemu rzemieślnikom, sklepikarzom i restauratorom.
Wojując piórem jak szabelką, autor nakreślił także szkic Polski po roku 1989 (“Górą Edek”), jak również teksty balansujące na cienkiej nici oddzielającej literaturę od publicystyki: “Ratusz”, “Rajski ptak”, “Śmierć”, “Poemat o EKD”. Wplecione w nie odniesienia do osób, które znał, stanowić mogą nie lada gratkę dla czytelników poszukujących biograficznych smaczków.
Lektura tego zbioru daje nam możliwość odbycia realistyczno – magicznej podróży do czasów minionych, w których każdy miałby szansę zajrzeć w głąb siebie, odkrywając to, co tylko z pozoru jest zakryte, a na co bywamy narażeni, kręcąc się na karuzeli życia: małość, słabość, śmieszność, a w najlepszym razie – porażkę.
IWONA NIEZGODA
Marek Nowakowski, “Książę Nocy”, Wydawnictwo Iskry, Warszawa 2018.
