BILIŃSKA-STECYSZYN: Trylogia, która ostrzega
“Wendyjska winnica” Zofii Mąkosy, epicka trylogia z czasów przed, w trakcie i tuż po II wojnie światowej, obejmuje lata 1938 – 1950. Splatają się w niej losy Niemców i Polaków. Bohaterowie I cz. pt. “Cierpkie grona” żyją w sielskiej krainie nadjeziornych winnic i pól. To w większości potomkowie Wendów, kierujący się przykazaniami Biblii. Ideologia nazistowska, coraz silniej dotykająca Altreben (dzisiejszy Chwalim koło Kargowej), w przyzwoitych dotąd ludziach sieje spustoszenie moralne. Wojna, a potem jej finał burzą cały dotychczasowy porządek życia jednostek i narodów. “Panowie świata” stają się ofiarami, a na plan pierwszy wkraczają nowi “zwycięzcy”.
To już cz. II, “Winne miasto” – Zielona Góra w pierwszych latach po wojnie, zimne, groźne siedlisko bezprawia i gwałtów, gdy po okresie władzy hitlerowskiej rządy obejmuje nowa, stalinowska władza. Miasto winiarstwa, ale i ludzkich win. Autorka nikogo nie osądza. Pokazuje jedynie, jak nisko może upaść człowiek skażony dżumą wojny. Zwycięzcy i pokonani – wszyscy są ofiarami.
Matylda Neumann, główna bohaterka trylogii, którą poznajemy w “Cierpkich gronach” jako naiwną, podatną na indoktrynację nastolatkę, ocalała, choć straszliwie okaleczona. Próbuje się zasymilować w nowym otoczeniu, doświadcza nawet paru chwil szczęścia. Jednak wie, że jej „pokuta” może trwać bez końca, a gdyby kiedyś miała w Polsce dzieci, będą one napiętnowane jako “niemieckie bachory”.
Wyroki losu zmuszają ją do dalszej poniewierki. To już część III, “Dolina nadziei”. Matylda, jak wielu jej rodaków, trafia do Neuruppin. Nim z powojennego chaosu wyłonią się nowe porządki, niezależnie czy to w strefie amerykańskiej, czy w radzieckiej, w Niemczech panują tylko propaganda, głód i strach. Kobiety sprzedają się za parę nylonowych pończoch, a byli hitlerowcy przefarbowują na miłośników ZSRR.
Tułaczka Matyldy po wielu zawirowaniach dobiega wreszcie końca – w krainie winnic nad Mozelą, niczym w biblijnej Dolinie Eszkol, z szansą na happy end. Czy jednak Matylda odnajdzie tam spokój? Czy już zawsze będą jej towarzyszyć demony wojny?
“Wendyjska winnica” to nie tylko wciągająca od pierwszych stron historia bohaterów w wirze tragicznych dziejów wojny i jej pokłosia. Trylogia Zofii Mąkosy ma wymiar uniwersalny, ostrzega. Totalitaryzmy zawsze niosą zgubę masom. Przywódcy opętani władzą wzniecają wojny. I wtedy podział na winnych i niewinnych traci sens. Jest już tylko trwoga i śmierć.
HANNA BILIŃSKA-STECYSZYN
Zofia Mąkosa, “Wendyjska winnica” (trylogia), Wydawnictwo Publicat S.A. (“Cierpkie grona”, 2017; “Winne miasto”, 2019, “Dolina nadziei”, 2020).
